21/03/17

RECUPERANDO LECTURAS: ARTURO CUADRADO

Entre as figuras senlleiras da cultura galega, que hoxe están practicamente esquecidas, Arturo Cuadrado ocupa un destacado papel. Incansábel promotor de empresas culturais, o seu nome está unido aos de Luis Seoane e Lorenzo Varela na difusión bibliográfica galega en Bos Aires. Cuadrado é tamén símbolo dunha Galiza que puido ser: a Galiza do exilio que recolleu os seus froitos lonxe das súas raiceiras. Que mellor xeito que lembrar a súa figura que rescatar unha lectura de 2004 dedicada á súa vida e á súa obra.

* * *

Ás veces o cualificativo de polígrafo fica curto para definir a un autor. Cremos que ese é o caso do xornalista e poeta Arturo Cuadrado Moure. Sen dúbida, Cuadrado foi autor dunha ampla e variada obra, mais a súa importancia vai alén das páxinas que nos deixou. En efecto, se tiveramos que subliñar un aspecto da súa vida, destacariamos o seu labor de propagandista, de divulgador da cultura en todos os sentidos; de achegar a súa obra, e a doutros, ao pobo. Esta fasquía de Cuadrado como dinamizador cultural é a que máis destaca no libro que recensionamos. O seu autor, Antonio Manuel Chaves Cuiñas (Cambados, 1959), coñeceu persoalmente e tratou durante moitos anos a Cuadrado, cuestión que se reflicte acotío nas páxinas desta biografía, por veces haxiografía.

Arturo Cuadrado Moure naceu en Denia, cidade da provincia de Alacante a onde emigrara seu pai (de orixe castelá) e súa nai (natural de Santiago de Compostela). En Denia residiría até 1918, nese ano o andazo de gripe segaría a vida de seu pai e un irmán maior, motivando asemade a marcha da familia á terra natal de súa nai. O libro estruturase arredor de pequenos capítulos, nos cales o autor profundiza no labor de Cuadrado a prol da cultura galega. Malia que o autor non fai unha agrupación destes pequenos episodios, poderiamos observar nidiamente neste libro tres grandes etapas. En primeiro lugar, a etapa que vai até a Guerra Civil, ocupa a parte máis extensa do libro e nela atopamos a Cuadrado como iniciador de multiplas empresas culturais na cidade de Compostela. Neste senso, cómpre destacar a súa participación na creación dos xornais El País Gallego e Don Claro, entre outras publicacións periódicas. Ora ben, se hai un elemento recorrente ao longo de todo o volume ese é Resol. En efecto, estamos diante dunha das iniciativas culturais máis sobranceiras de Arturo Cuadrado. A publicación desde 1932 da folla Resol contribuíu notabelmente á difusión da poesía e ao coñecemento dos principais autores do momento, xa fosen galegos, españois ou estranxeiros. Ao traballo citado habería que engadir o seu labor como editor (no selos Niké ou Resol), a difusión da cultura entre o pobo a través do Comité de Cooperación Intelectual (1932) ou o seu papel de activista republicano e loitador pola autonomía de Galiza.

O comezo da Guerra Civil -segunda etapa deste libro- sorprendeu a Arturo Cuadrado en Madrid, como membro da comisión encargada de facer entrega do Estatuto galego ás Cortes da República. Malia o conflito, o labor cultural de Cuadrado non decae. Así, participará de xeito activo na propaganda cultural do exército republicano. Á súa colaboración en diversos xornais súmase tamén a publicación dun libro de poemas: ¡Aviones! Poemas de la guerra (1937). De todo o labor levado a cabo por Cuadrado nesta época, quere o autor destacar especialmente a súa participación na edición do libro de Pablo Neruda España en el corazón (1937). Deste xeito, son particularmente interesantes as páxinas nas que o autor recrea a edición deste poemario en pleno conflito bélico.

A derrota republicana levou a Cuadrado ao exilio na Arxentina, comezando a terceira e definitiva etapa deste libro. En Bos Aires o seu activismo cultural non desaparece, senón que se fai aínda máis intenso. Neste senso, debemos subliñar a importancia do triunvirato que formou con Luis Seoane e Lorenzo Varela na creación de varios proxectos culturais. Sen dúbida, o labor destes tres homes a prol do libro galego na Arxentina foi fundamental. Este labor levouse a cabo a través da creación de editoras, entre as que son exemplos sobranceiros a Editorial Nova (1942) ou a Editorial Botalla al Mar (1947). Igualmente, a estes tres homes debeuse a publicación da revista Correo Literario, que sae á rúa entre 1943 e 1945 ao longo de corenta números. Na etapa americana Cuadrado seguiu a ter unha intensa colaboración en todo tipo de publicacións periódicas, destacando tamén a súa etapa como director da revista Galicia, órgano da Federación de Sociedades Gallegas. E, por suposto, a poesía. Na etapa do exilio Cuadrado deu ao prelo os seus máis importantes poemarios, entre os que podemos destacar: Soledad imposible (1952), Canción para mi caballo muerto (1963) e Ola indecisa (1970). Todo este traballo cultural fai de Cuadrado un dos principais publicistas do exilio galego na Arxentina. No país austral finou en 1998, non sen antes ter realizado varias visitas a Galiza.

Constitúe un acerto do autor o feito de intercalar ao longo do volume o que denomina “ensueños de Arturo Cuadrado”, baixo este epígrafe Chaves Cuiñas recrea a un Arturo Cuadrado en primeira persoa, falándolle ao lector das súas principais actividades culturais. No haber do autor están tamén o grande número de ilutracións que contén o volume. Non obstante, constitúe unha eiva deste libro a ausencia de citas e referencias de moitos documentos que o autor intercala no texto, que deixan ao lector na dúbida sobre a procedencia destes orixinais. Por outra parte, cremos que na primeira etapa do libro o autor abusa na reprodución das colaboracións de Cuadrado en El Pueblo Gallego, chegando nalgunhas ocasións até o anecdótico. Finalmente, consideramos un exceso o papel de vingador que o autor asome neste libro, cargando contra aqueles que denigraron a Cuadrado. Neste senso, destaca especialmente a teima que autor parece ter cara aos nacionalistas galegos, denostados en varias pasaxes do libro por presuntas ofensas a Cuadrado.

En suma, velaquí unha obra que contribúe ao pago da inmensa débeda que temos cos nosos exiliados. Neste recuperar da memoria non podemos deixar de louvar o traballo editorial de Ediciós do Castro, que desde hai ben tempo vén ofrecéndonos textos sobre a nosa emigración e exilio, xa sexa a través de recopilacións de textos, epistolarios ou, como é o caso, por medio de biografías como a de Arturo Cuadrado, un dos moitos galegos que fixo Galiza en América.

Resol de ensueños para Arturo Cuadrado
Chaves Cuiñas, Antonio Manuel
Sada-A Coruña: Ediciós do Castro, 2004, 448 páxinas

Recensión publicada na revista Estudos Migratorios. RevistaGalega de Análise das Migracións, Vol. I, nº 1 (2008), pp. 311-313.

Ningún comentario: